Εθιμα της Πρωτοχρονιάς στην Μύκονο

Η Πρωτοχρονιά λοιπόν, όπως αυτή διαμορφώθηκε κάτω από την επίδραση της Εκκλησίας και τη σύνδεσή της με τη γιορτή του Αγίου Βασιλείου, διαιωνίστηκε μέχρι σήμερα σαν λαϊκή γιορτή. Η λαϊκή παράδοση, θέλει τον Άγιο Βασίλειο ,έναν από τους μεγαλύτερους πατέρες της εκκλησίας ,να ενσαρκώνει για το λαό το πνεύμα του καινούργιου χρόνου.

Η Πρωτοχρονιά είναι ημέρα αφιερωμένη στην παράδοση και βεβαίως στα ήθη και τα έθιμα που "χρωματίζουν" την .......
γιορτινή αυτή ημέρα και αποτελούν μία όαση χαράς για μικρούς και μεγάλους. Η παιδικότητα που χαρακτηρίζει την συνήθεια των εθίμων είναι εκείνη που τα κάνει μοναδικά. Για πολλούς η πίστη στην δύναμη τους και η ευλαβική τήρηση τους είναι δεδομένη. 

 Η Πρωτοχρονιά στην Μύκονο,γιορτάζεται με μεγαλοπρέπεια, λαμπρότητα και με διάφορες εκδηλώσεις. Κατά την ημέρα αυτή γίνεται ανταλλαγή επισκέψεων και δώρων και αναβιώνονται  πλήθος λαϊκών εθίμων, με πράξεις και ενέργειες μαγικές, που έχουν την προέλευσή τους στα βάθη των αιώνων, κρατώντας ζωντανή την παράδοσή μας.

Τα σημαντικότερα έθιμα είναι τα ακόλουθα:

Εκτός από τα γλυκίσματα οι νοικοκυρές μαγειρεύουν λαρδί χοιρινό με χόρτα ή λάχανο, το οποίο συμβολίζει την αφθονία, κρέας ψητό στον φούρνο, κρεμμυδόπιτα με ντόπια «τυροβολιά» και μελόπιτα με τυροβολιά, μέλι και κανέλα. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ομάδα «καλαντιστάδων» του Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου, με την παραδοσιακή «καράβα» και το φαναράκι στα χέρια, περιφέρεται στην Χώρα ψάλλοντας τα Μυκονιάτικα και τα παραδοσιακά Δηλιανά Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα.

ΤΑ ΔΗΛΙΑΝΑ ΚΑΛΑΝΤΑ

Άγιος Βασίλης έρχεται

από τις Κάτω Δήλες

βαστά το καλαθάκι του

γεμάτο πεταλίδες.

Τις πεταλίδες ήφαε

ξινόγαλο γυρεύει

του δίνουμε Χριστόψωμο

και ανεπετά και φεύγει.

Άγιος Βασίλης έρχεται

και στο ντουλάπι πάει

να βρει τα ξεροτήγανα

και να κάτσει να τα φάει.

Τα ξεροτήγανα ήφαε

και λούζα μας γυρεύει

του δίνουμε γλυκό κρασί

και σηκώνεται και φεύγει.

Για σφάξτε μας τον πετεινό

για σφάξτε μας την κότα

για δώστε μας το τάλιρο

να πάμε σ’ άλλη πόρτα.

 ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΜΥΚΟΝΟΥ

Σήμερα ειν αρχιμενιά

κι αρχή του Γεναρίου

κι αρχή που βγήκε ο Χριστός

στη γη να περπατήσει.

Και κει που περιπάτησε

χρυσό ντεντρί εβγήκε

χρυσά ήταν τα κλωνάρια του

κι ολόγυρη η κορφή του

στην μέση εκάθητο ο Χριστός

στην άκρα η Παναγιά

και στα περικοκλάδια του

άγγελοι κι αρχάγγελοι

κι ο Μιχαήλ αρχάγγελος

επέρασε και λέει.

«Χαρίσατέ μου τα κλειδιά

και τα μαλαματένια

ν’ ανοίξω τον Παράδεισο

να πιώ νερό δροσάτο

να πέσω να αποκοιμηθώ

σε μια ροδιά από κάτω

να πέσουν τ’ άνθια πάνω μου

τα ρόδια στην ποδιά μου

 και τα χρυσά τριαντάφυλλα

στην ροδοπλεξουδιά μου»

Αφέντη μας, αφέντη μας,

βελούδα να κοιμάσαι

βελούδα να σκεπάζεσαι

να μην κρυολογάσαι.

Κι ακόμη ξαναπρέπει σου,

καρέκλα καρυδένια

για ν’ ακουμπάς την μέση σου

την μαργαριταρένια.

Και πάλι ξαναπρέπει σου

τρικούβερτο καράβι

η πλώρη ναν’το μάλαμα,

η πρύμη το λογάρι

και τα σκοινιά του καραβιού

όλο μαργαριτάρι.

Να το μαζεύουν οι άρχοντες

να κάνουν δαχτυλίδια

και τα μικρά αρχοντόπουλα

να κάνουν μπιχλιμπίδια.

Πολλά ‘παμε τ’ αφέντη μας

ας πούμε της κυράς μας.

Κυρά ψιλή, κυρά λιγνή,

κυρά καμαροφρύδα

Κυρά μου όντως στολίζεσαι,

να πας στην εκκλησιά σου…

Βάνεις τον ήλιο πρόσωπο

και το φεγγάρι στήθη

και του κοράκου το φτερό

βάνεις καμαροφρύδι

την άμμο την αμέτρητη

βάνεις μαργαριτάρι.

Πολλά είπαμε και της κυράς

ας πούμε και του γιού της.

Αν έχεις γυιό στα γράμματα

και σύρει το κοντύλι

και του ευχηθούμε όλοι μας

να βάλει πετραχήλι.

Πολλά είπαμε του γυιούκα σας

ας πούμε και της κόρης.

Κι αν έχεις κόρη εύμορφη

βάλτην να μας κεράσει

για πίτα για λουκάνικο,

για κοφτερό κομμάτι

να τσ’ ευχηθούμε όλοι μας

να ζήσει να γεράσει.

Για δώστε μας τον πετεινό,

για δώστε μας την κότα,

για δώστε μας τον κόπο μας

να πάμε σ’ άλλη πόρτα.

Για απ’ του πατέρα το πουγγί

κανένα δεκαράκι,

για απ’ της μάνας το πουγγί

κανένα πενταράκι.

Και του χρόνου!

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ / ΑΝΩ ΜΕΡΑΣ ΜΥΚΟΝΟΥ*

(*κάλαντα που τα έψελνε η αργατιά στον Ηγούμενο κάθε Πρωτοχρονιά με συνοδεία σαμπούνας και τουμπάκι, έθιμο που διατηρείται μέχρι σήμερα.)

Σήμερα ειν’ Αρχιμενιά

πρώτη του Γεναρίου.

Περιτομή ναι του Χριστού

και τ’ Άγιου Βασιλείου.

Για τούτο βγήκαμε κι εμείς

σήμερα να χαρούμε.

Να παίζουν τα παιχνίδια μας

κι εμείς να τραγουδούμε.

Τραγούδια και ξεφάντωσες

και κάλαντα να πούμε.

Να πούμε την περιτομή

την περιτομισμένη.

Γιατί εδές το ζάρουνε

σ’ όλη την οικουμένη.

Ο φίλος εις τον φίλο του

σήμερα να πηγαίνει.

Γιατί ναι του τ’ Άγιου Βασιλείου

του Μέγα Ιεράρχη.

Που δίνει ολονών μας γεια

εδώ κι όπου κι αν λάχει.

Κι η Παναγία η Δέσποινα

Αγία και Μητέρα

χαρά μεγάλη έλαβε

την σήμερον ημέρα.

Πως περιτέμνετ’ ο Χριστός

βρέφος μικρό παιδάκι.

Κι όλο τον κόσμο δίδαξε

ωσάν Καλογεράκι.

Μα έκανε κι αρχοντόπουλα

άξια και τιμημένα

που να τα δούμε όλοι μας

καλά ξετελεμένα.

Τώρα Ηλίας έρχεται

δια να φωτισθούμε

στου Αντιχρίστου τον καιρό

μην πας και γελαστούμε.

Να μην ακούσομε φωνή

την φοβερή εκείνη

μερί-μερί και ταπεινά

λόγια να μας μιλήσει.

Λόγια παρηγορητικά

να μας παρηγορήσει.

Και οι μεγάλοι μάρτυρες

Άγιες και πατέρες

εκάνανε την Πασχαλιά

ρεστάραν και τις μέρες.

Εκάναν την Σαρακοστή

Αγία και Μεγάλη

και μέρη να ‘ρθουν

παρά εμπρός

να ψέλνουν κάθε βράδυ.

Μα ήναψ’ ο Κύριος κερί

και λύχνο να φωτίσει.

Κι έστειλε και τον Πρόδρομο

να πάη να λειτουργήσει

Προηγιασμένη Λειτουργία

να μας καθολογήσει.

Χρυσέ Σταυρέ αλεφάντινε

Σταυρέ μαλαματένιε

πόχεις πλουμιά στα μάγουλα

και γράμματα στα μάτια.

Και γράφουν και τα γράμματα

πως ήσουν χαϊδεμένος

πως ήσουνα μοναχογυιός

κι αρχοντοαναθρεμένος.

Κι άνοιξε βρύση και πηγή

κι ελληνικό πηγάδι

και μαστραπά βενέτικε

με το μαργαριτάρι.

Ξύπνα του έρωτα η στολή

του Παραδείσου κάλλη

ξύπνα ν’ ακούσεις και να δης

κι απέ κοιμήσου πάλι.

Κι αν έχεις γυιό στα γράμματα

και σύρει το κοντύλι

να τ’ ευχηθούμε όλοι μας

να βάλει πετραχήλι.

Κόρη κι αν έχεις όμορφη

βάλτην να μας κεράσει

να κι ευχηθούμε όλοι μας

να ζήσει να γεράσει.

Μπουρέκια ξεροτήγανα

παστέλια λεπτοκάρυα

και μια μισομπόσα κρασί

να πιούν τα παλικάρια.

Κίτρο κι αν έχεις κόψε το

δωσ’ μας το με το μέλι

γιατ’ είμαστε απ’ τα κάλαντα

κι είμαστε βραχνιασμένοι.

Κι εδώ που καλαντήσαμε

καλά μας ετιμήσαν κι όλα

τους τα υπάρχοντα να’ χει

ο Θεός περίσσεια.

Δεν λέμε περισσότερα να μην

πολυλογούμε γιατί μας

καρτερούν κι αλλού να πάμε

να τα πούμε.

Ευχές πολλές χρόνια πολλά

ο Θεός να σας χαρίζει και

ότι άλλο μέλλεστε

κι ελπίζετε να γίνει.

Και ποιος δεν έχει τραγουδήσει τα κάλαντα όταν ήταν παιδί! Κάλαντα, “αι διαβατήριαι επωδαί” κατά τούς λαογράφους. Τα φιλοδωρήματα που δίνουμε είναι ένα είδος εξαγοράς των ευχών που τις λένε τα παιδιά. Τα κάλαντα είναι μια πράξη τελετουργική, η οποία –σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη- έχει αποτέλεσμα την ευημερία.

Χρόνια Πολλά!

Mykonos Ticker