Ο διάσηµος Αργεντινός ψυχοθεραπευτής, συγγραφέας βιβλίων που έχουν διαβαστεί από εκατοµµύρια αναγνώστες σε όλον τον κόσµο, µιλάει.......
στο «Εθνος της Κυριακής» για τις επιρροές που έχει δεχτεί, για τη γενετική κληρονοµιά κάθε ανθρώπου και τη «συνάντησή του µε το πεπρωµένο», για τη σηµασία των αποφάσεων στη ζωή και για την αρρώστια της ψυχής που στερεί την αρµονία. «Ολοι είµαστε λιγάκοι νευρωτικοί» υποστηρίζει, ιχνηλατώντας τη διαδροµή που οδηγεί στο... ντιβάνι του ψυχαναλυτή
Σε τι περιβάλλον μεγαλώσατε;
Γεννήθηκα μέσα σε μια οικογένεια μεταναστών. Είχα έναν παππού Εβραίο και έναν Αραβα, ο οποίοι πήγαν στην Αργεντινή στις αρχές του 20ού αιώνα για να γλιτώσουν από την πείνα και να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον. Αυτοί οι δυο παππούδες, ο Εβραίος και ο Αραβας, είχαν γεννηθεί και οι δύο στη Δαμασκό και ήταν συμμαθητές απ' το σχολείο. Εκείνους τους καιρούς, η σχέση μεταξύ Αράβων κι Εβραίων δεν ήταν τόσο προβληματική ούτε στη Συρία ούτε στον υπόλοιπο κόσμο. Κι έτσι οι παππούδες μου ήταν πολύ φίλοι. Οι δυο τους έφτασαν στην Αργεντινή και ο καθένας ακολούθησε τον δικό του δρόμο.
Σε τι περιβάλλον μεγαλώσατε;
Γεννήθηκα μέσα σε μια οικογένεια μεταναστών. Είχα έναν παππού Εβραίο και έναν Αραβα, ο οποίοι πήγαν στην Αργεντινή στις αρχές του 20ού αιώνα για να γλιτώσουν από την πείνα και να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον. Αυτοί οι δυο παππούδες, ο Εβραίος και ο Αραβας, είχαν γεννηθεί και οι δύο στη Δαμασκό και ήταν συμμαθητές απ' το σχολείο. Εκείνους τους καιρούς, η σχέση μεταξύ Αράβων κι Εβραίων δεν ήταν τόσο προβληματική ούτε στη Συρία ούτε στον υπόλοιπο κόσμο. Κι έτσι οι παππούδες μου ήταν πολύ φίλοι. Οι δυο τους έφτασαν στην Αργεντινή και ο καθένας ακολούθησε τον δικό του δρόμο.
Ο ένας ήταν πιο τυχερός γιατί είχε ένα επάγγελμα, ήταν βιοτέχνης πουκαμίσων. Ο άλλος ήταν έμπορος, όπως και τόσοι άλλοι μετανάστες. Είχε ένα κατάστημα το οποίο πουλούσε τα πάντα. Ετσι, ο καθένας τους έφτιαξε τη ζωή του, και μια μέρα, χάρη σ' ένα απ' αυτά τα παιχνίδια που πιστεύω πως παίζει το πεπρωμένο, τα παιδιά τους παντρεύτηκαν μεταξύ τους. Κι έτσι, μέσα σε μια οικογένεια μεικτής καταγωγής, Εβραίων και Αράβων, ήταν λογικό το σπίτι να είναι πάντα γεμάτο παραμύθια.
Ο Αραβας παππούς αφηγούνταν τα παραμύθια των Δερβίσηδων, ο Εβραίος παππούς αφηγούνταν τα παραμύθια του Χασιδισμού κι όλοι στην οικογένεια καθόμασταν γύρω τους και τους ακούγαμε. Κι έτσι ο αδελφός μου κι εγώ μεγαλώσαμε με ιστορίες και παραμύθια από την Ανατολή. Ειδικά ο Αραβας παππούς μου, είχε να πει μια ιστορία για τα πάντα.
Από τη μαμά ήταν ο Εβραίος; Ναι, ακριβώς. Ο Εβραίος ήταν από τη μεριά της μητέρας μου.
Υπήρχε μια λογική της εβραϊκής κοινότητας μέσα στο σπίτι; Οχι, γιατί επρόκειτο για μια κοινότητα Σεφαρδιτών. Δεν ήταν σαν την εβραϊκή κοινότητα της Ανατολικής Ευρώπης. Ηταν η εβραϊκή κοινότητα των αραβικών χωρών. Και οι τέσσερις παππούδες μου μιλούσαν Αραβικά. Η γλώσσα και των τεσσάρων τους ήταν τα Αραβικά. Δεν μιλούσαν ούτε Ισπανικά ούτε Εβραϊκά. Στο σπίτι μου κανείς δεν μίλησε ποτέ Εβραϊκά. Και το φαγητό που έτρωγα σε όλη μου τη ζωή ήταν αραβικό, όπως για παράδειγμα το λαχματζούν και το κέμπε. Η μητέρα μου μαγείρευε τα αραβικά φαγητά με έναν τρόπο που δεν μπόρεσε ποτέ κανείς να μου ξαναμαγειρέψει στη ζωή μου. Ετσι, η κουλτούρα με την οποία μεγάλωσα, η μουσική που ακουγόταν στο σπίτι μου και τα τραγούδια που αγαπούσαμε ήταν όλα στα αραβικά.
Τελικά, ο άνθρωπος πώς βρίσκει τον δρόμο του; Ο καθένας έχει έναν δρόμο; Τον ανοίγουμε μόνοι μας τον δρόμο μας; Ναι. Πιστεύω πως ο κάθε άνθρωπος χαράσσει τον δρόμο του. Δεν πιστεύω πως ο δρόμος είναι κάτι που το βρίσκει κανείς ετοιμο, ότι υπάρχει κι αρκεί να τον βρούμε. Δεν προχωράει κανείς και ξαφνικά βρίσκει μπροστά του μια πόρτα την οποία διασχίζει και πάει όπως τον πάει ο δρόμος. Ισως να ισχύει και αυτό λίγο, αλλά τελικά εσύ διαλέγεις τον δρόμο σου. Εσύ αποφασίζεις. Δεν πιστεύω πως υπάρχει ένα πεπρωμένο συγκεκριμένο για τον κάθε άνθρωπο. Ούτε όμως πιστεύω πως υπάρχει ένας συγκεκριμένος δρόμος από τον οποίο πρέπει όλοι να περάσουν.
Γεννιόμαστε με κάτι; Τι φέρουμε από αυτό που είμαστε με τη γέννησή μας; Πιστεύω πως γεννιόμαστε με πολλά πράγματα. Είμαι γιατρός και δεν μπορώ να αγνοήσω τη γενετική κληρονομιά. Και, ως ψυχίατρος, πιστεύω πως υπάρχουν χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας που είναι κληρονομικά και όχι επίκτητα. Ετσι, ένα μέρος αυτού που είσαι το έχεις κληρονομήσει. Το έχεις εκ γενετής. Ενα άλλο μέρος έχει προστεθεί βάσει του τι έχεις κάνει εσύ με όσα έχεις κληρονομήσει.
Ο Αραβας παππούς αφηγούνταν τα παραμύθια των Δερβίσηδων, ο Εβραίος παππούς αφηγούνταν τα παραμύθια του Χασιδισμού κι όλοι στην οικογένεια καθόμασταν γύρω τους και τους ακούγαμε. Κι έτσι ο αδελφός μου κι εγώ μεγαλώσαμε με ιστορίες και παραμύθια από την Ανατολή. Ειδικά ο Αραβας παππούς μου, είχε να πει μια ιστορία για τα πάντα.
Από τη μαμά ήταν ο Εβραίος; Ναι, ακριβώς. Ο Εβραίος ήταν από τη μεριά της μητέρας μου.
Υπήρχε μια λογική της εβραϊκής κοινότητας μέσα στο σπίτι; Οχι, γιατί επρόκειτο για μια κοινότητα Σεφαρδιτών. Δεν ήταν σαν την εβραϊκή κοινότητα της Ανατολικής Ευρώπης. Ηταν η εβραϊκή κοινότητα των αραβικών χωρών. Και οι τέσσερις παππούδες μου μιλούσαν Αραβικά. Η γλώσσα και των τεσσάρων τους ήταν τα Αραβικά. Δεν μιλούσαν ούτε Ισπανικά ούτε Εβραϊκά. Στο σπίτι μου κανείς δεν μίλησε ποτέ Εβραϊκά. Και το φαγητό που έτρωγα σε όλη μου τη ζωή ήταν αραβικό, όπως για παράδειγμα το λαχματζούν και το κέμπε. Η μητέρα μου μαγείρευε τα αραβικά φαγητά με έναν τρόπο που δεν μπόρεσε ποτέ κανείς να μου ξαναμαγειρέψει στη ζωή μου. Ετσι, η κουλτούρα με την οποία μεγάλωσα, η μουσική που ακουγόταν στο σπίτι μου και τα τραγούδια που αγαπούσαμε ήταν όλα στα αραβικά.
Τελικά, ο άνθρωπος πώς βρίσκει τον δρόμο του; Ο καθένας έχει έναν δρόμο; Τον ανοίγουμε μόνοι μας τον δρόμο μας; Ναι. Πιστεύω πως ο κάθε άνθρωπος χαράσσει τον δρόμο του. Δεν πιστεύω πως ο δρόμος είναι κάτι που το βρίσκει κανείς ετοιμο, ότι υπάρχει κι αρκεί να τον βρούμε. Δεν προχωράει κανείς και ξαφνικά βρίσκει μπροστά του μια πόρτα την οποία διασχίζει και πάει όπως τον πάει ο δρόμος. Ισως να ισχύει και αυτό λίγο, αλλά τελικά εσύ διαλέγεις τον δρόμο σου. Εσύ αποφασίζεις. Δεν πιστεύω πως υπάρχει ένα πεπρωμένο συγκεκριμένο για τον κάθε άνθρωπο. Ούτε όμως πιστεύω πως υπάρχει ένας συγκεκριμένος δρόμος από τον οποίο πρέπει όλοι να περάσουν.
Γεννιόμαστε με κάτι; Τι φέρουμε από αυτό που είμαστε με τη γέννησή μας; Πιστεύω πως γεννιόμαστε με πολλά πράγματα. Είμαι γιατρός και δεν μπορώ να αγνοήσω τη γενετική κληρονομιά. Και, ως ψυχίατρος, πιστεύω πως υπάρχουν χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας που είναι κληρονομικά και όχι επίκτητα. Ετσι, ένα μέρος αυτού που είσαι το έχεις κληρονομήσει. Το έχεις εκ γενετής. Ενα άλλο μέρος έχει προστεθεί βάσει του τι έχεις κάνει εσύ με όσα έχεις κληρονομήσει.
Κι ένα άλλο μέρος έχει διαμορφωθεί από τις συνθήκες. Αν πρέπει να το πω πολύ πειστικά, θα σας έλεγα πως ο καθένας μας, σε κάθε στιγμή της ζωής του, συναντιέται με αυτό που θα μπορούσα να ονομάσω «πεπρωμένο». Μιλάω γι' αυτό το κάτι που λογικά θα συνέβαινε αν κανείς δεν το απέφευγε. Συναντιέται όμως ο καθένας μας και με την ίδια του την ικανότητα. Αυτή με την οποία έχει γεννηθεί. Με τις ίδιες του τις δυνατότητες και τις αδυναμίες. Εγώ αυτό το ονομάζω «το προσωπικό σου κεφάλαιο». Το Κεφάλαιο με το οποίο έχεις γεννηθεί. Το δικό σου Κεφάλαιο.
Επίσης -επιπλέον αυτού του στοιχείου, που δεν εξαρτάται από εσένα, γιατί είναι κάτι που έτσι σου έτυχε στη μοιρασιά- υπάρχουν και πράγματα που εμπίπτουν σε άλλον τομέα. Υπάρχουν όντως πράγματα που εσύ δεν μπορείς να τα αλλάξεις. Ούτε αυτά που όρισε το πεπρωμένο για εσένα. Ούτε αυτά που σου έτυχαν στη μοιρασιά. Υπάρχουν όμως και πράγματα που όντως αλλάζουν συνεχώς. Ακόμα κι αν δεν εξαρτώνται από εσένα. Γιατί υπάρχει ένας παράγοντας που ονομάζεται «ταλέντο».
Τι είναι το ταλέντο;
Το ταλέντο είναι αυτό που κάνεις εσύ με όσα έχεις λάβει. Κι αυτό εξαρτάται από εσένα.
Τύχη υπάρχει;
Είναι ένας τέταρτος παράγοντας που παρεμβαίνει στη ζωή μας η τύχη. Αυτό που έρχεται και σε βρίσκει και δεν εξαρτάται από εσένα κι ούτε μπορείς να το προβλέψεις. Η τύχη είναι κάτι που δεν προβλέπεται. Πάντως στη ζωή, σε κάθε κατάσταση, παρεμβαίνουν και μας καθορίζουν αυτοί οι τέσσερις παράγοντες: α) το προαποφασισμένο, β) αυτό που σου έτυχε στη μοιρασιά, γ) αυτό που εσύ έκανες με αυτό που σου μοιράστηκε και δ) η τύχη. Και σε κάθε κατάσταση, αυτά τα τέσσερα πράγματα μπλέκονται μεταξύ τους για να δημιουργήσουν μια πραγματικότητα. Αυτή η πραγματικότητα καθοδηγεί τις πράξεις μας.
Είπαμε... Τύχη υπάρχει... Τι είναι η τύχη; Μπορούμε να φτιάξουμε την τύχη μας; Στην Ελλάδα λένε: «Ο καθένας φτιάχνει την τύχη του, αν θέλει». Ισχύει;
Πιστεύω πως όχι. Δεν πιστεύω σ' αυτόν τον περίφημο «νόμο της έλξης» που είναι τόσο στη μόδα. Πιστεύω στον «νόμο της δράσης». Πιστεύω πως εσύ μπορείς να προκαλέσεις αυτό που θα σου συμβεί αν δουλεύεις συστηματικά πάνω σε έναν επιθυμητό στόχο. Υπάρχουν μερικά μόνο πράγματα που μπορεί να συμβούν μόνο με την επιθυμία, όπως, ας πούμε, αν θέλω να έχω πονοκέφαλο, και το θέλω πολύ. Το θέλω, το θέλω...
Αν συνεχίσω να το θέλω για αρκετή ώρα, μπορεί όντως να με πιάσει πονοκέφαλος. Αλλά δεν γνωρίζω άλλο παρόμοιο παράδειγμα που η επιθυμία πραγματοποιείται χωρίς δουλειά. Πιστεύω πως είναι αναγκαίο να μη θέτεις εμπόδια στην εξέλιξή σου.
Τι είναι το ταλέντο;
Το ταλέντο είναι αυτό που κάνεις εσύ με όσα έχεις λάβει. Κι αυτό εξαρτάται από εσένα.
Τύχη υπάρχει;
Είναι ένας τέταρτος παράγοντας που παρεμβαίνει στη ζωή μας η τύχη. Αυτό που έρχεται και σε βρίσκει και δεν εξαρτάται από εσένα κι ούτε μπορείς να το προβλέψεις. Η τύχη είναι κάτι που δεν προβλέπεται. Πάντως στη ζωή, σε κάθε κατάσταση, παρεμβαίνουν και μας καθορίζουν αυτοί οι τέσσερις παράγοντες: α) το προαποφασισμένο, β) αυτό που σου έτυχε στη μοιρασιά, γ) αυτό που εσύ έκανες με αυτό που σου μοιράστηκε και δ) η τύχη. Και σε κάθε κατάσταση, αυτά τα τέσσερα πράγματα μπλέκονται μεταξύ τους για να δημιουργήσουν μια πραγματικότητα. Αυτή η πραγματικότητα καθοδηγεί τις πράξεις μας.
Είπαμε... Τύχη υπάρχει... Τι είναι η τύχη; Μπορούμε να φτιάξουμε την τύχη μας; Στην Ελλάδα λένε: «Ο καθένας φτιάχνει την τύχη του, αν θέλει». Ισχύει;
Πιστεύω πως όχι. Δεν πιστεύω σ' αυτόν τον περίφημο «νόμο της έλξης» που είναι τόσο στη μόδα. Πιστεύω στον «νόμο της δράσης». Πιστεύω πως εσύ μπορείς να προκαλέσεις αυτό που θα σου συμβεί αν δουλεύεις συστηματικά πάνω σε έναν επιθυμητό στόχο. Υπάρχουν μερικά μόνο πράγματα που μπορεί να συμβούν μόνο με την επιθυμία, όπως, ας πούμε, αν θέλω να έχω πονοκέφαλο, και το θέλω πολύ. Το θέλω, το θέλω...
Αν συνεχίσω να το θέλω για αρκετή ώρα, μπορεί όντως να με πιάσει πονοκέφαλος. Αλλά δεν γνωρίζω άλλο παρόμοιο παράδειγμα που η επιθυμία πραγματοποιείται χωρίς δουλειά. Πιστεύω πως είναι αναγκαίο να μη θέτεις εμπόδια στην εξέλιξή σου.
Είναι σημαντικό να μπορείς να επιθυμείς αυτό που θέλεις να συμβεί, αλλά αυτό από μόνο του δεν είναι αρκετό. Δεν πρέπει να πιστεύουμε μοιρολατρικά σε αυτά τα πράγματα. Πρόκειται για πράγματα όχι μόνο ψευδή, αλλά και επικίνδυνα. Το να κάνουμε τους ανθρώπους να πιστεύουν πως μόνο και μόνο με το να επιθυμούν κάτι θα το κάνουν και να συμβεί, είναι σαν να τους υποδεικνύουμε τη μη εμπλοκή, σαν να τους εμποδίζουμε να αναλάβουν την ευθύνη των γεγονότων.
Κανείς δεν μπορεί να αποφασίσει τι θα συμβεί μόνο και μόνο επιθυμώντας το. Αυτό που ονομάζουμε «τύχη» είναι εξ ορισμού κάτι που δεν μπορεί να προβλεφθεί. Το απρόβλεπτο. Γι' αυτό το ονομάζουμε τύχη.
Πετυχαίνεις αυτό που έχεις μέσα στο μυαλό σου προβάλλοντας όσο το δυνατόν περισσότερο το πλεονέκτημά σου, δηλαδή το ταλέντο σου, ή διαχειριζόμενος ταυτόχρονα και το ελάττωμά σου; Εχω προσωπικά παρατηρήσει τελευταία ότι ταλαντούχοι άνθρωποι τελικά δεν καταφέρνουν να φτάσουν στο μέγεθος του ταλέντου τους εξαιτίας του χαρακτήρα τους.
Για να πετύχουμε αυτό που θέλουμε πρέπει να συνδυαστούν πολλά πράγματα. Πρέπει να έχουμε το ταλέντο, η τύχη πρέπει να βοηθήσει λιγάκι και πρέπει να ασχοληθούμε, να δουλέψουμε. Η φιλοσοφία των Σούφι λέει: «Πίστευε πολύ στον Θεό, αλλά δέσε εσύ ο ίδιος την καμήλα σου». Δηλαδή, όλα εξαρτώνται και από το τι κάνεις εσύ. Εσύ μπορεί να έχεις το ταλέντο, αλλά, αν δεν το χρησιμοποιήσεις, το ταλέντο σβήνει. Εσύ μπορεί να είσαι πολύ δραστήριος, αλλά αν δεν βρεις το περιβάλλον που θα σου επιτρέψει να εκφραστείς, μπορεί να μη φτάσεις πουθενά. Πιστεύω πως όλα είναι συνδυασμός.
Κανείς δεν μπορεί να αποφασίσει τι θα συμβεί μόνο και μόνο επιθυμώντας το. Αυτό που ονομάζουμε «τύχη» είναι εξ ορισμού κάτι που δεν μπορεί να προβλεφθεί. Το απρόβλεπτο. Γι' αυτό το ονομάζουμε τύχη.
Πετυχαίνεις αυτό που έχεις μέσα στο μυαλό σου προβάλλοντας όσο το δυνατόν περισσότερο το πλεονέκτημά σου, δηλαδή το ταλέντο σου, ή διαχειριζόμενος ταυτόχρονα και το ελάττωμά σου; Εχω προσωπικά παρατηρήσει τελευταία ότι ταλαντούχοι άνθρωποι τελικά δεν καταφέρνουν να φτάσουν στο μέγεθος του ταλέντου τους εξαιτίας του χαρακτήρα τους.
Για να πετύχουμε αυτό που θέλουμε πρέπει να συνδυαστούν πολλά πράγματα. Πρέπει να έχουμε το ταλέντο, η τύχη πρέπει να βοηθήσει λιγάκι και πρέπει να ασχοληθούμε, να δουλέψουμε. Η φιλοσοφία των Σούφι λέει: «Πίστευε πολύ στον Θεό, αλλά δέσε εσύ ο ίδιος την καμήλα σου». Δηλαδή, όλα εξαρτώνται και από το τι κάνεις εσύ. Εσύ μπορεί να έχεις το ταλέντο, αλλά, αν δεν το χρησιμοποιήσεις, το ταλέντο σβήνει. Εσύ μπορεί να είσαι πολύ δραστήριος, αλλά αν δεν βρεις το περιβάλλον που θα σου επιτρέψει να εκφραστείς, μπορεί να μη φτάσεις πουθενά. Πιστεύω πως όλα είναι συνδυασμός.
Το ταλέντο δεν αρκεί, αλλά θα ήταν αδύνατον χωρίς αυτό. Δεν αρκεί η δυναμική συμπεριφορά, αλλά θα ήταν δύσκολο να πετύχεις το οτιδήποτε χωρίς αυτήν. Δεν είναι αρκετό να ξέρουμε σίγουρα πως θέλουμε κάτι, αλλά θα ήταν αδύνατον να τα καταφέρουμε χωρίς να το ξέρουμε. Ολα αυτά είναι απαραίτητες προϋποθέσεις, αλλά δεν αρκούν.
Ο συνδυασμός μιας ξεκάθαρης επιθυμίας, μιας αφοσιωμένης στάσης ζωής, μιας εστίασης των ταλέντων μας προς την εξυπηρέτηση του σκοπού μας, και, πάνω απ' όλα, θα έλεγα, μιας αποφασιστικής στάσης που θα κρατήσουμε απέναντι στην επίτευξη αυτού που θέλουμε, είναι το μυστικό. Μου φαίνεται πως δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Το ταλέντο από μόνο του δεν φτάνει. Για να το πω διαφορετικά, μπορεί κανείς να αναρωτηθεί: «Τι είναι αυτό που γλυκαίνει τον καφέ; Το να του βάλεις ζάχαρη ή να τον ανακατέψεις;» Εσείς τι λέτε;
Ο συνδυασμός.
Ακριβώς. Και τα δύο πράγματα μαζί. Το ταλέντο χωρίς δράση δεν χρησιμεύει, γιατί είναι το κλειδί χωρίς το μπαούλο. Χρειάζονται λοιπόν και τα δύο πράγματα. Το ταλέντο είναι η ζάχαρη, αλλά το ότι θα το ανακατέψεις είναι η στάση σου απέναντι στο ταλέντο σου. Κι αν δεν κάνεις και τα δυο πράγματα, ο καφές δεν γλυκαίνει.
Οι επιρροές ή οι επιλογές είναι το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή;
Χωρίς αμφιβολία, οι αποφάσεις. Αλλά και οι επιρροές υπάρχουν και δεν μπορούμε να αρνηθούμε τη σημασία τους. Θα μιλήσω λίγο ωμά, γιατί έτσι θα γίνω πιο κατανοητός. Εσείς όταν ήσαστε μόλις δύο χρόνων, μάθατε να μην κάνετε τις ανάγκες σας πάνω σας, γιατί σας το είπαν οι γονείς σας. Το κάνατε για να ικανοποιήσετε εκείνους.
Ο συνδυασμός.
Ακριβώς. Και τα δύο πράγματα μαζί. Το ταλέντο χωρίς δράση δεν χρησιμεύει, γιατί είναι το κλειδί χωρίς το μπαούλο. Χρειάζονται λοιπόν και τα δύο πράγματα. Το ταλέντο είναι η ζάχαρη, αλλά το ότι θα το ανακατέψεις είναι η στάση σου απέναντι στο ταλέντο σου. Κι αν δεν κάνεις και τα δυο πράγματα, ο καφές δεν γλυκαίνει.
Οι επιρροές ή οι επιλογές είναι το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή;
Χωρίς αμφιβολία, οι αποφάσεις. Αλλά και οι επιρροές υπάρχουν και δεν μπορούμε να αρνηθούμε τη σημασία τους. Θα μιλήσω λίγο ωμά, γιατί έτσι θα γίνω πιο κατανοητός. Εσείς όταν ήσαστε μόλις δύο χρόνων, μάθατε να μην κάνετε τις ανάγκες σας πάνω σας, γιατί σας το είπαν οι γονείς σας. Το κάνατε για να ικανοποιήσετε εκείνους.
Για να ευχαριστήσετε εκείνους μάθατε να κάνετε κακά στην τουαλέτα αντί για τις πάνες σας. Οι γονείς σας σάς επηρέασαν σ' αυτό. Αλλά σήμερα, είτε θέλουμε να το παραδεχθούμε είτε όχι, είναι δική σας απόφαση. Εσείς αποφασίζεις τι θέλετε να κάνετε. Η επιρροή βρίσκεται εκεί, αλλά ας αναγνωρίσουμε ότι θα μπορούσατε να αποφασίσετε και το αντίθετο ή κάτι άλλο.
Είναι σωστότερο να αποφασίζεις -έστω κι αν η απόφαση αποδειχθεί λάθος- από το να μην αποφασίζεις; Εγώ λέω πως η μόνη επαναστατική πράξη στις μέρες μας είναι η απόφαση... Εσείς, τι λέτε;
Καταλαβαίνω την ερώτηση, αλλά θέλω να ξεκαθαρίσω πως το χειρότερο απ' όλα είναι το να μην αποφασίζεις χωρίς ούτε καν να αποφασίζεις να μην αποφασίσεις. Αυτό είναι το χειρότερο απ' όλα, γιατί καμιά φορά αποφασίζει κανείς πως αυτή δεν είναι η στιγμή για να πάρει την απόφαση.
Είναι σωστότερο να αποφασίζεις -έστω κι αν η απόφαση αποδειχθεί λάθος- από το να μην αποφασίζεις; Εγώ λέω πως η μόνη επαναστατική πράξη στις μέρες μας είναι η απόφαση... Εσείς, τι λέτε;
Καταλαβαίνω την ερώτηση, αλλά θέλω να ξεκαθαρίσω πως το χειρότερο απ' όλα είναι το να μην αποφασίζεις χωρίς ούτε καν να αποφασίζεις να μην αποφασίσεις. Αυτό είναι το χειρότερο απ' όλα, γιατί καμιά φορά αποφασίζει κανείς πως αυτή δεν είναι η στιγμή για να πάρει την απόφαση.
Και είναι πολύ σοφό να μην πάρεις την απόφαση όταν δεν είναι η στιγμή για να την πάρεις. Δεν είναι πάντα κακό το να μην αποφασίζεις. Οπως και να 'χει, οποιαδήποτε απόφαση είναι καλύτερη από την καθόλου απόφαση. Και η πιο λανθασμένη απόφαση είναι καλύτερη από το να μην πάρεις καμιά απόφαση.
Υπάρχουν στιγμές που πιστεύετε ότι αν δεν είχατε πάρει μια απόφαση δεν θα ήσασταν αυτό που είστε σήμερα; Σχεδόν, όλες μου οι στιγμές ήταν και είναι έτσι. Πιστεύω πως η ζωή σου διαμορφώνεται από τις αποφάσεις που παίρνεις -μικρές ή μεγάλες- και στις οποίες αφοσιώνεσαι. Ετσι, στην πραγματικότητα, πάντα μια απόφαση θα μπορούσε να μας αλλάξει ποιος ξέρει πόσο. Είναι το γνωστό θέμα του φαινομένου της πεταλούδας: το πέταγμα μιας πεταλούδας στη Βραζιλία μπορεί να προκαλέσει ένα τσουνάμι, λένε. Πιστεύω πως οι αποφάσεις αλλάζουν τη ζωή σου, αλλά δεν ξέρουμε προς τα πού ούτε και πόσο.
Υπάρχουν στιγμές που πιστεύετε ότι αν δεν είχατε πάρει μια απόφαση δεν θα ήσασταν αυτό που είστε σήμερα; Σχεδόν, όλες μου οι στιγμές ήταν και είναι έτσι. Πιστεύω πως η ζωή σου διαμορφώνεται από τις αποφάσεις που παίρνεις -μικρές ή μεγάλες- και στις οποίες αφοσιώνεσαι. Ετσι, στην πραγματικότητα, πάντα μια απόφαση θα μπορούσε να μας αλλάξει ποιος ξέρει πόσο. Είναι το γνωστό θέμα του φαινομένου της πεταλούδας: το πέταγμα μιας πεταλούδας στη Βραζιλία μπορεί να προκαλέσει ένα τσουνάμι, λένε. Πιστεύω πως οι αποφάσεις αλλάζουν τη ζωή σου, αλλά δεν ξέρουμε προς τα πού ούτε και πόσο.
Αυτό που εννοώ όταν μιλάω για τελικό αποτέλεσμα είναι πως, σε κάθε περίπτωση, αν εσύ έχεις δεσμευτεί με κάτι, θα έχεις το αποτέλεσμα που αντιστοιχεί στο ότι πήρες την απόφαση. Ομως, πιστεύω πως το ότι αποφάσισα σε κάποια δεδομένη στιγμή να παντρευτώ τη γυναίκα που παντρεύτηκα, το ότι αποφάσισα να κάνω παιδιά, να αφιερώσω πολύ χρόνο στις σπουδές μου, το ότι αποφάσισα να βγω απ' τη χώρα μου για να ταξιδέψω συνοδεύοντας τα βιβλία μου, ήταν αποφάσεις πολύ ισχυρές στις οποίες αφοσιώθηκα, και στο τέλος μου άλλαξαν τη ζωή.
Τι είναι το λάθος; Θα απαντήσω επαγγελματικά, γιατί αυτό που ρωτάτε αποτελεί μέρος του επαγγέλματός μου. Κανείς, απολύτως κανείς, δεν είναι τόσο βλάκας ώστε να αποφασίσει κάτι που πιστεύει πως δεν είναι το καλύτερο για αυτόν. Πάντα αποφασίζει κανείς αυτό που πιστεύει πως είναι το καλύτερο και μόνο εκ των υστέρων συνειδητοποιεί πως δεν ήταν το καλύτερο.
Τι είναι το λάθος; Θα απαντήσω επαγγελματικά, γιατί αυτό που ρωτάτε αποτελεί μέρος του επαγγέλματός μου. Κανείς, απολύτως κανείς, δεν είναι τόσο βλάκας ώστε να αποφασίσει κάτι που πιστεύει πως δεν είναι το καλύτερο για αυτόν. Πάντα αποφασίζει κανείς αυτό που πιστεύει πως είναι το καλύτερο και μόνο εκ των υστέρων συνειδητοποιεί πως δεν ήταν το καλύτερο.
Ο κόσμος όμως λέει: «Αν γύριζα πίσω στον χρόνο θα έκανα κάτι άλλο». Αυτό είναι ψέμα. Αν γύριζες πίσω στον χρόνο, θα ξεχνούσες αυτό που σήμερα γνωρίζεις και θα έκανες και πάλι ακριβώς το ίδιο. Ετσι, τα λάθη είναι κατά κάποιον τρόπο δρόμοι που δεν οδηγούν σε καλά αποτελέσματα, τους οποίους όμως κάποιος ακολουθεί βασιζόμενος σε αυτά που γνωρίζει εκείνη τη στιγμή. Κανείς δεν παίρνει μια λανθασμένη απόφαση γνωρίζοντας πως πρόκειται για λανθασμένη απόφαση.
Μπορεί κάποιος να πει: «Ξέρω πως κάνω λάθος, αλλά θα το κάνω όπως και να 'χει». Αυτό δεν είναι απολύτως αληθές και συνήθως το λέει για να προλάβει την αποτυχία του και να μπορεί ύστερα να καμωθεί πως το είχε προβλέψει.
Στην πραγματικότητα, πάντα παίρνει κανείς την απόφαση που θεωρεί πως είναι η καλύτερη. Πάντα. Γι' αυτό το να μετανιώνεις για κάποια σου απόφαση, είναι μια αυτοκαταστροφική και ψεύτικη σκέψη, γιατί αν ήξερες πως θα ήταν καλύτερο να είχες κάνει κάτι άλλο, τότε θα είχες κάνει αυτό το κάτι άλλο. Ετσι, λοιπόν, το λάθος αποτελεί μέρος του εαυτού μας. Μας λείπουν πληροφορίες. Ο Hugh Prather λέει: «Κανείς δεν κάνει ποτέ λάθος. Στη χειρότερη περίπτωση, του λείπουν μερικές πληροφορίες».
Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι περπατάνε στο φως και υπάρχουν και άνθρωποι που έχουν μάθει να περπατάνε στο σκοτάδι;
Πιστεύω πως υπάρχουν άνθρωποι που είναι πολύ συνηθισμένοι στο να βλέπουν εκεί όπου άλλοι δεν μπορούν να δουν. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν το ταλέντο να βλέπουν στο σκοτάδι. Είναι πολύ πιθανό. Και, παραδόξως, υπάρχουν και άνθρωποι που τους τυφλώνει το φως και δεν μπορούν να μείνουν για πολύ σε φωτεινά μέρη.
Αυτοί είναι που βγαίνουν χωρίς καθόλου ταλέντο βόλτα.
Ναι, αυτό είναι ένα παράδειγμα. Είναι όμως και άνθρωποι που κρέμονται από τη ματιά του άλλου. Είναι και οι άνθρωποι που αποφασίζουν να ζουν μια ζωή εξαρτημένη. Κάποιοι που λένε: «Εγώ δεν ξέρω. Θα ακολουθώ εσένα. Πες μου εσύ τι να κάνω. Είναι καλό αυτό ή κακό; Πώς πρέπει να το κάνω; Πώς πρέπει να λειτουργώ;» Κι έτσι, αυτό που σε κάποια στιγμή μπορεί να σε ευχαριστεί καταλήγει να σε ενοχλεί. Πιστεύω πως το καλύτερο είναι ο φυσικός μηχανισμός που διαθέτουν τα μάτια μας. Τα μάτια μας έχουν ένα φίλτρο, την κόρη.
Τι σημαίνει ψυχικά άρρωστος άνθρωπος; Αρρωσταίνει η ψυχή; Τι είναι ψυχή; Κατ' αρχάς, πιστεύω πως αυτή η ψυχή για την οποία μιλάτε είναι αυτό που η ψυχιατρική ονομάζει «νου». Τι σημαίνει αρρωσταίνει ο νους; Τι σημαίνει αρρωσταίνει το σώμα; Αρρωσταίνω σημαίνει πως κάτι που θα έπρεπε να λειτουργεί αρμονικά παύει να λειτουργεί αρμονικά. Σημαίνει πως κάτι που θα μπορούσες να κάνεις, παύεις να μπορείς να το κάνεις.
Μπορεί κάποιος να πει: «Ξέρω πως κάνω λάθος, αλλά θα το κάνω όπως και να 'χει». Αυτό δεν είναι απολύτως αληθές και συνήθως το λέει για να προλάβει την αποτυχία του και να μπορεί ύστερα να καμωθεί πως το είχε προβλέψει.
Στην πραγματικότητα, πάντα παίρνει κανείς την απόφαση που θεωρεί πως είναι η καλύτερη. Πάντα. Γι' αυτό το να μετανιώνεις για κάποια σου απόφαση, είναι μια αυτοκαταστροφική και ψεύτικη σκέψη, γιατί αν ήξερες πως θα ήταν καλύτερο να είχες κάνει κάτι άλλο, τότε θα είχες κάνει αυτό το κάτι άλλο. Ετσι, λοιπόν, το λάθος αποτελεί μέρος του εαυτού μας. Μας λείπουν πληροφορίες. Ο Hugh Prather λέει: «Κανείς δεν κάνει ποτέ λάθος. Στη χειρότερη περίπτωση, του λείπουν μερικές πληροφορίες».
Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι περπατάνε στο φως και υπάρχουν και άνθρωποι που έχουν μάθει να περπατάνε στο σκοτάδι;
Πιστεύω πως υπάρχουν άνθρωποι που είναι πολύ συνηθισμένοι στο να βλέπουν εκεί όπου άλλοι δεν μπορούν να δουν. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν το ταλέντο να βλέπουν στο σκοτάδι. Είναι πολύ πιθανό. Και, παραδόξως, υπάρχουν και άνθρωποι που τους τυφλώνει το φως και δεν μπορούν να μείνουν για πολύ σε φωτεινά μέρη.
Αυτοί είναι που βγαίνουν χωρίς καθόλου ταλέντο βόλτα.
Ναι, αυτό είναι ένα παράδειγμα. Είναι όμως και άνθρωποι που κρέμονται από τη ματιά του άλλου. Είναι και οι άνθρωποι που αποφασίζουν να ζουν μια ζωή εξαρτημένη. Κάποιοι που λένε: «Εγώ δεν ξέρω. Θα ακολουθώ εσένα. Πες μου εσύ τι να κάνω. Είναι καλό αυτό ή κακό; Πώς πρέπει να το κάνω; Πώς πρέπει να λειτουργώ;» Κι έτσι, αυτό που σε κάποια στιγμή μπορεί να σε ευχαριστεί καταλήγει να σε ενοχλεί. Πιστεύω πως το καλύτερο είναι ο φυσικός μηχανισμός που διαθέτουν τα μάτια μας. Τα μάτια μας έχουν ένα φίλτρο, την κόρη.
Τι σημαίνει ψυχικά άρρωστος άνθρωπος; Αρρωσταίνει η ψυχή; Τι είναι ψυχή; Κατ' αρχάς, πιστεύω πως αυτή η ψυχή για την οποία μιλάτε είναι αυτό που η ψυχιατρική ονομάζει «νου». Τι σημαίνει αρρωσταίνει ο νους; Τι σημαίνει αρρωσταίνει το σώμα; Αρρωσταίνω σημαίνει πως κάτι που θα έπρεπε να λειτουργεί αρμονικά παύει να λειτουργεί αρμονικά. Σημαίνει πως κάτι που θα μπορούσες να κάνεις, παύεις να μπορείς να το κάνεις.
Σημαίνει πως κάτι για το οποίο θα ήσουν ενδεχομένως προετοιμασμένος, παύει να είναι κάτι δυνατό για εσένα. Στις διαφορετικές ασθένειες συναντάμε αυτή την «ανικανότητα» σε διαφορετικά επίπεδα. Σε μεγαλύτερα, μικρότερα ή και πολύ μικρά. Είναι ποσοτική η διαφορά.
Η αρρώστια δεν είναι μόνο ποιοτικό πρόβλημα, αλλά και ποσοτικό. Ολοι είμαστε λιγάκι άρρωστοι. Οταν αυτό το λίγο γίνεται όλο και περισσότερο, η ασθένεια γίνεται αισθητή. Εκφράζεται. Αλλά ας πάρουμε μια οποιαδήποτε αρρώστα, μια της δικής μου ειδικότητας. Ας σκεφτούμε τη νεύρωση. Αυτή την πάθηση κατά την οποία ο ασθενής βρίσκεται σε εσωτερική διαμάχη.
Ολοι είμαστε λιγάκι νευρωτικοί. Κάποιοι τόσο λίγο που δεν χρειάζονται καν βοήθεια για να λύσουν το πρόβλημα και κάποιοι τόσο πολύ που η βοήθεια δεν τους φτάνει. Ετσι, λοιπόν, όλοι είμαστε λιγάκι άρρωστοι. Πιστεύω πως υπάρχει μια ποσότητα ασθένειας που απαιτεί να ασχοληθείς μαζί της.
Κι όταν εσύ ο ίδιος δεν είσαι αρκετός για να φέρεις τη γιατρειά, κι όταν οι γύρω σου δεν μπορούν να σου δώσουν τα εργαλεία για να γίνεις καλά, κι όταν οι φίλοι σου και η οικογένειά σου και η σύντροφός σου δεν καταφέρνουν να σε βοηθήσουν να λύσεις το πρόβλημα, τότε είναι η στιγμή να αναζητήσεις επαγγελματική βοήθεια.
Γιατί ο επαγγελματίας είναι αυτός που έχει τα εργαλεία για να σε βοηθήσει να αντιμετωπίσεις την ασθένεια. Υπάρχουν κάποιες ασθένειες που φαίνονται κι άλλες που δεν φαίνονται. Εγώ, ως ψυχίατρος, δεν μπορώ να πω πως μπορώ να δω αν κάποιος είναι άρρωστος ή όχι. Εκτός αν πρόκειται για κάποιον τόσο άρρωστο που είναι προφανές. Αλλά σε γενικές γραμμές, καθώς δεν κυκλοφορώ στον κόσμο κοιτάζοντας ποιος είναι άρρωστος και ποιος δεν είναι, θα μπορούσε να συμβεί να μην αντιληφθώ πως κάποιος είναι άρρωστος. Κι αυτό δεν είναι κακό.
Σας ευχαριστώ.
Κι εγώ.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΛΑΛΑΣ
Σας ευχαριστώ.
Κι εγώ.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΛΑΛΑΣ
