Στην πραγματικότητα αυτό που σήμερα θεωρούμε ως αναφαίρετο δικαίωμα, έμοιαζε περισσότερο με υποχρέωση. Πράγματι κάθε πολίτης της Αθήνας μπορούσε να ψηφίζει ανεξαρτήτως των πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων και χαρακτηριστικών του. Όφειλε όμως ταυτόχρονα να μετέχει στα κοινά, να γνωρίζει τα θέματα που απασχολούσαν την κοινωνία και να δίνει το παρόν στην εκκλησία του δήμου. Αν δεν το έκανε έχανε το δικαίωμα της ψήφου και σε πολλές περιπτώσεις κινδύνευε ακόμη και με απομάκρυνση από την πόλη μέσω μιας απλής διαδικασίας ψηφοφορίας με τη χρήση οστράκων. Εξ ού και η έννοια του εξοστρακισμού.
«Αυτόν που δεν συμμετέχει στα κοινά εμείς δεν τον θεωρούμε ουδέτερο, αλλά άχρηστο πολίτη» αναφέρει ο Θουκυδίδης, διαχωρίζοντας την έννοια του πολίτη με αυτή του ιδιώτη, που ενδιαφερόταν δηλαδή για το ίδιον συμφέρον.
Στις σημερινές δυτικές δημοκρατίες, η έννοια της συμμετοχής στα κοινά απλοποιήθηκε και περιορίστηκε στην ψήφο. Γι’ αυτό και ονομάζεται αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Ορισμένοι μετέχουν στη διοίκηση, ενώ ο ρόλος των υπολοίπων είναι απλούστερος. Ακόμη και άνθρωποι που δεν συμμετέχουν στα κοινά δικαιούνται προφανώς να ψηφίζουν.
Άνθρωποι που δεν έχουν γνώση όσων συμβαίνουν και απασχολούν την κοινωνία, έχουν το ίδιο δικαίωμα ψήφου με τους υπόλοιπους. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια που η ελληνική κοινωνία έγινε πιο «απολιτίκ», θεωρείτο μαγκιά να διατυμπανίζει κανείς ότι δεν ασχολείται με τα κοινά. Μια δήλωση που στη γενέτειρα της δημοκρατίας ισοδυναμούσε με απώλεια των δικαιωμάτων του πολίτη.
Αυτή η αμέτοχη στάση των πολιτών τους έφερε επίσης κοντά με μια άλλη έννοια που δημιουργήθηκε στην πόλη-κράτος της Αθήνας. Τη δημαγωγία. Αν και αρχικά η λέξη είχε θετική σημασία (αυτός που άγει τον Δήμο, ήτοι τον λαό μακριά από πολιτικά σφάλματα), σύντομα οι πολιτικοί κατάλαβαν την δύναμη του δημόσιου λόγου και πολλάκις την χρησιμοποίησαν για προσωπικά οφέλη. Ικανοί ρήτορες που γνώριζαν πώς να χαϊδεύουν τα αυτιά του κόσμου διέπρεψαν στην πόλη που εμπνεύστηκε τις αρχές του επικρατέστερου πολιτεύματος. Το έργο όμως ενός δημαγωγού ήταν ιδιαιτέρως δύσκολο. Το ακροατήριό του γνωρίζοντας σε βάθος τα θέματα στα οποία αναφέρεται δεν ήταν εύκολο θύμα ακόμη και για δεινούς χειριστές του λόγου.
Σήμερα, με μεγάλη μερίδα των ψηφοφόρων να έχει παραμείνει για δεκαετίες πολιτικά απαίδευτη, το έργο των δημαγωγών είναι εξαιρετικά εύκολο. Γι’ αυτό και εμφανίστηκαν τόσοι πολλοί. Άτομα χωρίς καμία δεινότητα στο χειρισμό του λόγου και δίχως πρότερες πολιτικές περγαμηνές να επιδείξουν, κατορθώνουν και πείθουν τμήματα του εκλογικού σώματος. Βασίζονται στην (εν πολλοίς δικαιολογημένη) αγανάκτηση των πολιτών και υπόσχονται από βήματος όλα όσα θα ήθελαν να ακούσουν.
Δίχως ιδεολογία, δίχως σταθερές απόψεις. Υπόσχονται μια νέα σεισάχθεια που δεν μπορούν ωστόσο να πραγματοποιήσουν. Υπόσχονται επαναφορά των στρεβλών προνομίων γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμοι πόροι για να υλοποιήσουν τις υποσχέσεις τους. Το κακό είναι ότι υπάρχει κόσμος που άκριτα τους πιστεύει...
[Άρθρο του Σταμάτη Ζαχαρού από το capital.gr]
