Υπάρχει η γυναικεία φιλία;

Για πάντα φίλες: H Σούζαν Σαράντον και η Τζίνα Ντέιβις είναι οι αχώριστες κινηματογραφικές ηρωίδες στο «Θέλμα και Λουίζ» (1991) του Ρίντλεϊ Σκοτ

Η ύπαρξη της πραγματικής γυναικείας φιλίας έχει αναλυθεί από επιστήμονες, έχει συζητηθεί από ειδικούς και μη και εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο ντιμπέιτ.......

Ολα αρχίζουν από τη συγκρουσιακή σχέση με τη μητέρα. Μάνα και κόρη έρχονται αντιμέτωπες από πολύ νωρίς για τον ίδιο άνδρα, τον πατέρα. Αργότερα, αυτό το μοτίβο περνάει μοιραία στη γυναικεία φιλία: μεγαλώνοντας οι γυναίκες πάλι για έναν άνδρα κονταροχτυπιούνται, αλλά αυτή τη φορά όχι για τον μπαμπά τους. Οσο απλουστευμένη και αν ακούγεται αυτή η φροϊδική θεωρία, στην ουσία είναι η καρδιά του γρίφου που ονομάζεται «γυναικεία φιλία». 

Είναι, λοιπόν, είδος υπό εξαφάνιση, κάτι που θα έπρεπε να προστατεύεται από την UNESCO, όπως εύγλωττα το είχε θέσει ο Γούντι Αλεν; Πόσο ανέφικτο είναι για δύο γυναίκες να συμμαχήσουν επί της ουσίας σε έναν σκληρό κόσμο, χωρίς να υπάρχει ο φόβος ότι την κρίσιμη στιγμή η μία θα στρέψει τα μυστικά και φανερά όπλα της κατά της άλλης;

Η σχέση μεταξύ δύο γυναικών ξεκινά πάντα με τις καλύτερες προϋποθέσεις. Στην αρχή συμφωνούν σε όλα. Τους αρέσει να συχνάζουν στα ίδια μέρη, συμπαθούν ή αντιπαθούν τα ίδια άτομα, μοιράζονται καλλυντικά, ανταλλάσσουν ρούχα, συνταγές, μυστικά και κομπλιμέντα. Η μία νιώθει ότι βρήκε στην άλλη το άλλο της μισό, και, κάπως έτσι, αναπληρώνουν το κενό ενός μεγάλου έρωτα που δεν ήρθε ακόμη ή ήρθε και αντί να γοητεύσει απογοήτευσε. 

Το πρόβλημα, όμως, με τη γυναικεία φιλία είναι ότι είναι αδηφάγα. Και σαρκοβόρα. Οι γυναίκες, όπως όταν ερωτεύονται, έτσι και όταν ενθουσιάζονται με μια καινούργια φίλη, κάνουν υπερβολές. Δίνουν πολλά, επενδύουν, θέλουν αποκλειστικότητα, απαιτούν.

Ο καβγάς της φιλίας
Και ξαφνικά, η χαλαρή καθημερινότητα με τη φίλη σου μετατρέπεται σε non stop απασχόληση. Αναλύεις μέχρι τελικής πτώσεως τι σου συνέβη κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ ακόμη και το κουτσομπολιό ανάγεται σε μια καλά στημένη επιχείρηση, η οποία δεν συγχωρεί πολλές απουσίες. Και κάπου εκεί, τελειώνει ο μήνας του μέλιτος, οι αναγνωριστικές κινήσεις μεταξύ των δύο θηλυκών ολοκληρώνονται και περνάμε στο παρασύνθημα. 

Τα πρώτα αναπόφευκτα σημάδια ζήλιας και ανταγωνισμού κάνουν την εμφάνισή τους. Είσαι σε σχέση και εγώ όχι; Εχω σχέση και υποψιάζομαι ότι του αρέσεις; Είσαι πιο ωραία από εμένα; Χάνεις πιο εύκολα κιλά από ό,τι εγώ; Εκανες παιδί και εγώ όχι; Παντρεύεσαι και εγώ χωρίζω;

Είναι ζήτημα χρόνου να ακουστεί η πρώτη μεγαλειώδης κακία, να εκσφενδονιστεί η πρώτη τοξική ατάκα, πάντα καμουφλαρισμένη με τον μανδύα τού «εγώ το λέω για το καλό σου» ή του επίσης πολυφορεμένου «καλέ, γιατί παρεξηγήθηκες; Πλάκα σου έκανα». Οταν όμως δεν γελάς ενώ έχεις αίσθηση του χιούμορ, μέσα σου ξέρεις, όσο και αν εθελοτυφλείς, ότι η καταιγίδα γένους θηλυκού αργά ή γρήγορα θα ξεσπάσει. 

Ο γυναικείος καβγάς φτάνει σε βάθη απύθμενα. Ακριβώς επειδή μια γυναίκα ξέρει τον ψυχισμό μιας άλλης, τα μυστικά όπλα και τις αδυναμίες της σαν την παλάμη του χεριού της, η σύγκρουση είναι ανελέητη και φτάνει σε περιοχές και πρακτικές εκδίκησης που οι άνδρες ούτε μπορούν ούτε θέλουν να πλησιάσουν. Οι παιδικές, ή έστω οι πιο παλιές φίλες, αποδεικνύονται και οι πιο επικίνδυνες. Ξέρουν πολλά. Ανοίγουν το κουτί με τα τρωτά σημεία σου και σε ανύποπτο χρόνο εκτοξεύουν την πιο φθονερή κακία.

Η κρίση της φιλίας
Μπορεί, όμως, μια γυναίκα να ζήσει χωρίς έστω μια υγιή φιλική σχέση με το ίδιο φύλο; Η αλήθεια είναι πως όχι. Η γυναικεία φιλία είναι σημαντική και είμαστε πλέον σε μια χρονική στιγμή που το συνειδητοποιούμε. Εχουμε περάσει δύο κρίσιμες δεκαετίες, των 90s και των 00s, τη φρενίτιδα τού «είμαι γυναίκα καριέρας, όλα τα κάνω μόνη μου, δεν έχω κανέναν και καμία ανάγκη», δίνοντας στις φίλες τον ρόλο του αξεσουάρ: επιφανειακές σχέσεις όσο κρατά μια βόλτα στα μαγαζιά, ένα τηλεφώνημα για να κουτσομπολέψεις, μια βραδινή έξοδος πασπαλισμένη με μεγάλες προσδοκίες για ερωτικές γνωριμίες κ.τ.λ., κ.τ.λ. 

Από εκεί και πέρα, η καθεμία ανέβαινε και πάλι στο άλογό της ως άλλη Αμαζόνα. Για πολλά χρόνια οι γυναίκες στράφηκαν ενάντια στην ίδια τους τη φύση, προτιμώντας την παρέα ετεροφυλόφιλων ανδρών, με τα προφανή ερωτικά μπερδέματα να εισχωρούν στη φιλία, ή των ομοφυλόφιλων ανδρών, χωρίς όμως να λείπουν ούτε και από εκεί παρεξηγήσεις και διενέξεις.

Σε μια περίοδο κρίσης, κατά την οποία, κατά γενική ομολογία, οι γυναίκες αποδείχτηκαν πολύ ανθεκτικές, επιστρέφει η ανάγκη για νέες θηλυκές συμμαχίες. Οπως και να το κάνουμε, όταν στρέφεσαι ενάντια στο είδος σου, βαθιά μέσα σου, κάποιο κρυμμένο πρόβλημα υπάρχει. Το μυστικό είναι η σωστή διαχείριση της γυναικείας φιλίας. Εκείνο που τελικά χωρίζει δύο γυναίκες είναι εκείνο που αρχικά τις φέρνει κοντά: η διαθεσιμότητα ανά πάσα στιγμή και η υπερβολική δόση επαφής.

Ο έρωτας και η φιλία
Θυμάμαι πολύ καθαρά ότι ύστερα από μια φιλία που είχε τελειώσει άδοξα είχα γίνει πολύ επιφυλακτική με την επόμενη επίδοξη «καλύτερή μου φίλη». Ξαφνικά καταλάβαινα τους άνδρες φίλους μου που δυσανασχετούσαν όταν μια νέα σύντροφος τους έκανε στενό μαρκάρισμα από την αρχή της γνωριμίας τους. «Είναι πολύ πιεστική. 

Με παίρνει όλη την ώρα τηλέφωνο, μου στέλνει μηνύματα-κατεβατά με πολλές καρδούλες και θαυμαστικά στο τέλος, με ρωτάει τι θα κάνουμε το Σάββατο, της λέω κάτι που έχω κανονίσει και αμέσως μου λέει "να 'ρθω κι εγώ;"» σκεφτόμουν και συνειδητοποίησα ότι, όσο περνούν τα χρόνια, δύο πράγματα συμβαίνουν: γίνεσαι πολύ πιο επιφυλακτικός απέναντι στις νέες γνωριμίες που ενδέχεται να καταλήξουν σε φιλία. 

Και ότι μια γυναικεία φιλία, αν πραγματικά θέλεις να κρατήσει, πρέπει να τη χειριστείς όπως και τα ερωτικά σου. Κάνοντας οικονομία στον χρόνο και στον χώρο σου, χωρίς να βιαστείς να τα δώσεις όλα από την αρχή, ώστε να εμποδίσεις τον ενθουσιασμό να μετατραπεί απροειδοποίητα σε ρουτίνα ή ψυχαναγκασμό.

Ισως, λοιπόν, η γυναικεία φιλία να έχει μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας και από τον έρωτα όταν καλείσαι να αναρωτηθείς αν μπορεί να κρατήσει για πάντα. Χρειάζονται καθαρές εξηγήσεις: «Νιώθω ότι απειλούμαι από εσένα / είναι φορές που σε ζηλεύω / ας μην αφήσουμε έναν άνδρα να μπει ανάμεσά μας». Οι φίλες-φίδια υπάρχουν σε κάθε στροφή του δρόμου. Καραδοκούν σαν κακές μητριές που σε ταΐζουν το δηλητηριασμένο μήλο ή σε κλειδώνουν μέσα τη νύχτα του μεγάλου χορού. Σίγουρα, όμως, υπάρχουν και καλές νεράιδες. 

Αρκεί να είσαι σε θέση να ξέρεις τι ζητάς και τι μπορείς να δώσεις σε μια φίλη. Να αφήνεις τη σχέση να αναπνεύσει και να αναπτυχθεί, να μην τη θεωρείς δεδομένη, να μην τη μεταχειρίζεσαι σαν σάκο του μποξ, ούτε και να την κρίνεις με παλιά δεδομένα, χωρίς να επεξεργάζεσαι τις αλλαγές, ή έστω τις προσπάθειες που κάνει η φίλη σου για να αλλάξει προς το καλύτερο.

Η γυναίκα είναι ο ιδανικός καθρέφτης για μια άλλη γυναίκα. Κοιτάζοντάς τον κατάματα, αναγνωρίζοντας τα μειονεκτήματά σου σε έναν άνθρωπο που είναι φτιαγμένος από τα ίδια υλικά με εσένα, μπορείς να τα διορθώσεις, με την ίδια ακρίβεια που διορθώνεις το μακιγιάζ σου ένα Σάββατο βράδυ στην τουαλέτα ενός πολυσύχναστου μαγαζιού.

Οι ηρωίδες της φιλίας
Η Αλεξάνδρα Κ*, συγγραφέας και σεναριογράφος, αυτή τη στιγμή δουλεύει μανιωδώς το σενάριο της νέας σειράς «Ηρωίδες», σε σκηνοθεσία Στέφανου Μπλάτσου, το οποίο θα αρχίσει να προβάλλεται στο Mega το 2015. Η ίδια, μαζί με τις Ελενα Μεγγρέλη και Ζωή Καραβασίλη, σχηματίζει την τριάδα των γυναικών που πασχίζουν να κρατήσουν τη φιλία σε έναν κόσμο γεμάτο χαμένες προσδοκίες και επίφοβους έρωτες. 

Ζητήσαμε την προσωπική της ματιά στο κεφάλαιο «γυναικεία φιλία»:«Ποτέ στο παρελθόν δεν είχα αναρωτηθεί αν υπάρχει γυναικεία φιλία - για εμένα είναι δεδομένο ότι υπάρχει, είναι σωτήριο που υπάρχει, είναι και μανούρα που υπάρχει - όπως κάθε υγιής σχέση. Και όπως σε κάθε σχέση, έτσι και εδώ, κανείς δεν τη βγάζει καθαρή δίχως ρωγμές και κατεδαφίσεις. Η γυναικεία φιλία δεν είναι ψώνια, κοκτέιλ, κοζερί κι ευγένειες - είναι κάτι πολύ πιο άγριο και ουσιαστικό από αυτό, γιατί σε θέτει αντιμέτωπο με τον εαυτό σου χωρίς ιδιαίτερο έλεος».

Και συνεχίζει: «Οι φίλες μου δεν με επιβεβαιώνουν και αυτό μου κάνει καλό. Οι φίλες μου μού τα χώνουν, παίρνουν το μέρος του άνδρα, μου φέρνουν μεταμεσονύχτιες σοκολάτες όποτε κάνω δίαιτα, με λένε κεφτέ όταν δεν κάνω, τις στέλνω στον διάολο και ξανάρχονται, με στέλνουν για τσιγάρα και πηγαίνω, με ζηλεύουν και τις ζηλεύω, με κουράζουν και τις κουράζω, ξέρουν ότι θα εξαφανιστώ και θα 'ναι εκεί όταν γυρίσω. 

Οι φίλες μου δεν εγκρίνουν τις επιλογές μου, αλλά τις καταλαβαίνουν. Δεν χρειάζεται να απολογηθούν για τίποτα, δεν χρειάζεται να εξηγούν - τις καταλαβαίνω. Στη γυναικεία φιλία έρχεσαι όπως είσαι - τις γυναίκες δεν μπορείς να τις κοροϊδέψεις - και επειδή είσαι άνθρωπος, πολλές φορές θα είσαι και πολύ τιποτένια ύπαρξη και πολύ κακή φίλη. 

Το ξέρετε οι φίλες αυτό, είναι μέρος του πακέτου. Το ξέρετε 15 χρόνια τώρα και κάθε φορά που φτάνετε στο αμήν, λέτε "πού θα ξαναβρώ τέτοιο στραβόξυλο" και "πού να εξηγώ σε άσχετους πόσο στραβόξυλο είμαι". Και, βασικά, "σιγά μην καταφέρει ποτέ κανένας να γράψει καλύτερες κασέτες από τις δικές σου επί καταλήψεων Αρσένη"».

Στην ταινία «Θέλμα και Λουίζ», μία από τις πιο χαρακτηριστικές κινηματογραφικές απόπειρες να εξηγηθεί η άβυσσος της ψυχής και της γυναικείας φιλίας, δύο γυναίκες παλεύουν με κάθε μέσο να ζήσουν με τους δικούς τους όρους και για 129 συναρπαστικά λεπτά το καταφέρνουν. Στη σειρά-ωδή στη γυναικεία φιλία και χειραφέτηση «Sex and the City», τα πράγματα δεν ήταν πάντα ρόδινα για τις τέσσερις ηρωίδες. 

Οπως, όμως, λέει η Κάρι Μπράντσο σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά επεισόδια, «πραγματική φίλη είναι εκείνη που θα σου κρατήσει τα μαλλιά για να μη λερωθούν όταν κάνεις εμετό». Λίγη ώρα αργότερα, βλέπει τον έρωτα της ζωής της, τον περίφημο Μίστερ Μπιγκ, με τη νέα, πανέμορφη μνηστή του. Τρέχει προς τον ωκεανό σαν χαμένη, η Μιράντα τρέχει από πίσω της, τη ρωτάει αν είναι καλά και προλαβαίνει να της κρατήσει τα μαλλιά για να μη λερωθούν.

Λένε ότι η ανδρική φιλία είναι απείρως πιο δυνατή από τη γυναικεία. Ισως να είναι λιγότερο περίπλοκη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν γκρίζες ζώνες μεταξύ ανδρών. Μια γυναίκα θα έχει πάντα ανάγκη από μια άλλη γυναίκα, που θα τη βλέπει χωρίς μακιγιάζ, όπως πραγματικά είναι, με όλες τις δικαιολογημένες και αδικαιολόγητες ανασφάλειές της. 

Η γυναικεία φιλία σού χαρίζει μια άλλου είδους ζεστασιά. Υποκαθιστά ίσως τη μητρική αγκαλιά που δεν είχες στον βαθμό που ήθελες όταν ήσουν μικρή, έχοντας μπει, από ανάγκη και από ένστικτο, στη διαδικασία να διεκδικείς τον πατέρα σου από την ίδια σου τη μητέρα. Ισως ο Φρόιντ να τα έχει πει όλα. Δύο γυναίκες, όμως, θα έχουν πάντα πολλά να πουν.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2014