Εικόνα σώματος & ψυχολογία: Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου…

Δρ. Μάρσα Κολέτση - Κλινική Ψυχολόγος
Πρόσφατη έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ από επιστήµονες που προσπάθησαν να δείξουν αν η προσωπικότητα σχετίζεται µε το βάρος, αποκάλυψε πως ο χαρακτήρας µας αντανακλάται …

στη ζυγαριά! Πόση σηµασία δίνουµε, αλήθεια, στην εξωτερική µας εµφάνιση; Πώς η εικόνα του σώµατος επηρεάζει τον ψυχισµό µας; Τι συναισθήµατα µάς δηµιουργεί ο καθρέφτης;

Κάποια από τα παραπάνω ερωτήµατα θα προσπαθήσουµε να απαντήσουµε, µε τη βοήθεια της ψυχολόγου Δρ Μάρσας Κολέτση.

Ανέκαθεν η εξωτερική εµφάνιση ενός ατόµου έπαιζε καθοριστικό ρόλο στην ζωή του. Στον εργασιακό χώρο µετράει πολύ µια εντυπωσιακή παρουσία. Πόσο πιθανό είναι να συναντήσετε στη θέση γραµµατέως, σε µια πολυεθνική εταιρεία, µία κοπέλα κάπως «γεµατούλα»; Πολλοί, βέβαια, εξοργιζόµαστε στη σκέψη ότι τα κιλά µετράνε παραπάνω από τα προσόντα,αλλά το δεχόµαστε επειδή …έτσι συµβαίνει! Καθηµερινά, βλέπουµε σηµαντικές διαφορές στην αντιµετώπιση, ανάλογα µε το σωµατότυπο, το βάρος, το ύψος, τον τρόπο ντυσίµατος κ.ο.κ. Άραγε πόσο σηµαντική είναι η «πρώτη εντύπωση»;

Τι σηµαίνει «εικόνα του σώµατος»;

 
Η Δρ Μάρσα Κολέτση εξηγεί πως στην ψυχολογία, η έννοια της εικόνας σώµατος σχετίζεται µε την αντίληψη του ατόµου για την εξωτερική του εµφάνιση και τη σεξουαλική ελκυστικότητα του σώµατός του. Αποτελεί τη νοητική εικόνα του ατόµου για τον εαυτό του, που είναι απόρροια των προσωπικών εµπειριών και της ιδιοσυγκρασίας του και ποικίλλει ανάλογα µε το κοινωνικό-πολιτισµικό περιβάλλον στο οποίο ζει και αναπτύσσεται. 

Είναι εύλογο κανείς να συµπεράνει, πως η εικόνα του σώµατος, είναι ουσιαστικά η εικόνα της ψυχής µας. «Η αίσθηση που διαµορφώνει το κάθε άτοµο για την εξωτερική του εµφάνιση διαµορφώνεται µε βάση την αντίληψη που έχουν οι άλλοι για αυτό, αλλά και µε βάση τα εκάστοτε πρότυπα της κοινωνίας για το τι θεωρείται «ελκυστικό», «ιδανικό», «όµορφο» κ.ά. Ως εκ τούτου, συχνά, η αντίληψή µας για το σώµα µας και η εικόνα που έχουµε για αυτό, δεν συνάδει µε αυτήν που έχουν οι άλλοι γύρω µας», συµπληρώνει η ειδικός.

Τα τελευταία χρόνια, λόγω της µεγάλης έµφασης που έχει δοθεί στις διατροφικές διαταραχές, πολλές έρευνες έχουν καταλήξει στο συµπέρασµα πως η χαµηλή αυτοεκτίµηση, τα συναισθηµατικά προβλήµατα (κατάθλιψη) και η έλλειψη αυτογνωσίας, οδηγούν σε µια καταστροφική σχέση µε το σώµα µας. 

Η εικόνα του σώµατος «είναι µία έννοια υποκειµενική, η οποία δεν βασίζεται στην πραγµατικότητα, γι’ αυτό και έχει ψυχολογική προέλευση. Περιλαµβάνει την αντίληψη, τα συναισθήµατα και τις σωµατικές αισθήσεις του ατόµου για το σώµα του και δεν σχετίζεται µε την φυσική ελκυστικότητα του σώµατος. 

Δεν αποτελεί µία στατική, αλλά µία δυναµική έννοια, η οποία µεταβάλλεται µε βάση τη διάθεση του ατόµου και το περιβάλλον στο οποίο ζει και αναπτύσσεται», αναφέρει χαρακτηριστικά η Δρ Κολέτση. 

Δυστυχώς, η κοινωνία έχει συντελέσει αρνητικά στο συγκεκριµένο θέµα, µιας και φροντίζει κατά καιρούς να αλλάζει τις αντιλήψεις της για την ιδανική εικόνα σώµατος. «Τα ΜΜΕ και η διαφήµιση προβάλλουν το ισχνό σώµα ως φορέα ελκυστικότητας και θηλυκότητας. Το ιδανικό σωµατικό βάρος αποτελεί σύµβολο θηλυκότητας, ενώ το πάχος εκλαµβάνεται ως µειονεξία και έλλειψη αισθητικής. 

Έτσι, η εξωτερική οµορφιά, µέσω του σωστού βάρους, δηλώνει την εσωτερική οµορφιά και εκφράζει ευνοϊκά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, όπως αυτά της εξουσίας, της επιτυχίας και της επιρροής». 

Δυστυχώς, η αποδοχή ή όχι της εικόνας µας από το κοινωνικό σύνολο, είναι η βασική αιτία εµφάνισης σοβαρών προβληµάτων στον ψυχικό µας κόσµο. Όλοι έχουµε µνήµες από την παιδική µας ηλικία, µε εκείνο το παχουλό αγοράκι που κανείς δεν έπαιζε στο διάλειµµα. 

Ο «ρατσισµός» εναντίον των παχύσαρκων υπήρχε και δεν θα πάψει να υπάρχει. Το ζητούµενο είναι πως θα µπορέσουµε να συµφιλιωθούµε µε την εξωτερική µας εικόνα, χωρίς να φτάσουµε σε ακρότητες.

Πώς επιδρά στον ψυχισµό µας ο «καθρέφτης»;  

Σύµφωνα µε την ειδικό, «τα άτοµα µε αρνητική εικόνα σώµατος συνήθως παρουσιάζουν χαµηλή αυτοπεποίθηση, αισθήµατα ανεπάρκειας και αποτυχίας και χαµηλή εµπιστοσύνη για τον εαυτό τους και τις ικανότητές τους. Συνήθως είναι πιο αποστασιοποιηµένα, αποφεύγουν να συνάψουν στενές σχέσεις -ενώ όταν το κάνουν, κατακλύζονται από άγχος- και παρουσιάζουν φτωχή ανάπτυξη των διαπροσωπικών τους σχέσεων». 

Καθώς στο µυαλό τους θεωρούν πως θα δεχτούν την απόρριψη, λόγω της άσχηµης εικόνας τους, η καθηµερινότητα τους πνίγει και το αίσθηµα ντροπής που υποσυνείδητα νιώθουν για την εµφάνισή τους µεγαλώνει όλο και περισσότερο, ιδιαίτερα όταν κοιτάζονται στον καθρέφτη. 

Στο µυαλό τους κυριαρχεί η ιδανική εικόνα και προσπαθούν να βρουν τρόπους να την επιτύχουν, δηµιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο απόγνωσης και απελπισίας. 

Έτσι, η ενασχόληση µε την εξωτερική τους εµφάνιση, τα αποπροσανατολίζει από τα πραγµατικά τους προβλήµατα και τα οδηγεί σε έναν ατέρµονο αγώνα για το τέλειο σώµα που ποτέ δεν επιτυγχάνεται. Δεν είναι το σώµα που είναι ατελές, αλλά ο εαυτός µας, τονίζει η ειδικός. 

Συχνά, τα άτοµα αυτά «είναι πιο ευάλωτα στην ανάπτυξη κατάθλιψης, διαταραχών πρόσληψης τροφής (ψυχογενής ανορεξία, ψυχογενής βουλιµία κ.ά.) και στη χρήση και κατάχρηση ουσιών. Επιπλέον, λόγω του ότι δεν είναι ευχαριστηµένα µε την εξωτερική τους εµφάνιση, ακολουθούν συχνά σκληρές δίαιτες και µη «υγιεινούς» τρόπους άσκησης, ώστε να βελτιώσουν την εικόνα του σώµατός τους».

Ψυχικά «κενά»

 

Γιατί εστιάζουµε τόσο πολύ την προσοχή µας στην εικόνα; Ποια κενά θέλουµε να καλύψουµε και γιατί; Η Δρ Μάρσα Κολέτση απαντά ότι «η χειραγώγηση του ανθρώπινου σώµατος και ο εστιασµός στην εξωτερική εµφάνιση γίνεται αυτοσκοπός, καθώς το «σώµα» γίνεται συνώνυµο «του εαυτού».

Ο απώτερος στόχος του είναι να πειθαρχήσει στο σώµα του µέσω δίαιτας, υπερβολικής άσκησης και νηστείας, προκειµένου να αναλάβει τον έλεγχο και να βρει τρόπους υλοποίησης ενός «φανταστικού» και τέλειου σώµατος. Ο έλεγχος του σώµατος δίνει στο άτοµο αυτοπεποίθηση, αίσθηµα υπεροχής και επιτυχίας και ένα εισιτήριο για κοινωνική και προσωπική αποδοχή».

Αγαπήστε την εικόνα σας… 

Λύσεις -ευτυχώς- υπάρχουν. «Το πρώτο βήµα είναι να παραδεχτεί το άτοµο το πρόβληµα που αντιµετωπίζει και µετά να το εκµυστηρευτεί σε κάποιον άλλο, φίλο, γονιό, ιατρό ή σύµβουλο. Η αναζήτηση βοήθειας, το συντοµότερο δυνατό, οδηγεί σε καλύτερη πρόγνωση και αυξάνει τις πιθανότητες ανάρρωσης. 

Υπάρχουν διαφορετικές µορφές θεραπείας, ανάλογα µε το είδος του προβλήµατος, τη διάρκεια, τη συχνότητα και τη σοβαρότητά του, όπως π.χ. ατοµική ή οµαδική ψυχοθεραπεία, φαρµακευτική αγωγή κ.ά.» 

Σε κάθε περίπτωση όµως, πρέπει να έχουµε στο µυαλό µας, πως το στοιχείο που µας ξεχωρίζει από τους γύρω µας είναι η µοναδικότητά µας. Δεν είναι απλά λόγια, είναι αντίληψη ζωής. Μόλις το συνειδητοποιήσουµε θα έχουµε κάνει το πρώτο µεγάλο βήµα…

Ο Ναρκισσισμός

Δεν υπάρχει µόνο η αρνητική εικόνα του σώµατος, αλλά και η υπερβολικά θετική (χωρίς λόγο), που µε την σειρά της µπορεί να πυροδοτήσει πολλά ψυχικά θέµατα. Στην άλλη όψη του ίδιου νοµίσµατος, συναντάµε τα άτοµα που, όπου βρεθούν και σταθούν, αποζητούν να γίνουν το επίκεντρο της προσοχής για την εµφάνισή τους. 

Η αίσθηση του ανικανοποίητου, αλλά και η πεποίθηση ότι τους αξίζουν τα καλύτερα στη ζωή, στερούν από τα άτοµα αυτά τη δυνατότητα να εκτιµήσουν πρόσωπα και καταστάσεις. 

Οι διαπροσωπικές τους σχέσεις «βουλιάζουν» η µία µετά την άλλη, µιας και η συνεχής ανάγκη τους για επιβεβαίωση και θαυµασµό κουράζει τους γύρω. Ζουν µόνο για την εικόνα που εκπέµπουν στους άλλους και φροντίζουν για αυτήν θεωρώντας την ανεκτίµητο δώρο, που µόνο αυτοί έχουν την ευτυχία να κατέχουν. 

Θυµώνουν εύκολα µε εκείνους που θα κάνουν το λάθος να τους επισηµάνουν ένα ψεγάδι στην εξωτερική τους εµφάνιση και δεν δένονται συναισθηµατικά. Επιπροσθέτως, θεωρούν δεδοµένη την εκδήλωση θετικών συναισθηµάτων από τον περίγυρό τους, χωρίς όµως εκείνοι να δίνουν την παραµικρή σηµασία στα συναισθήµατα των άλλων. 

Πολύ συχνά, τα άτοµα αυτά απασχολούνται µε φαντασιώσεις απέραντης επιτυχίας και δύναµης, ενώ κυριαρχεί µέσα τους η πεποίθηση ότι δικαιούνται πολλά από τους συνανθρώπους τους, αφού θεωρούν τον εαυτό τους ξεχωριστό και µοναδικό. 

Στην πραγµατικότητα όµως νιώθουν τεράστια ανασφάλεια µε την εικόνα τους και η υπερβολική προσοχή είναι για να καλύπτουν συναισθηµατικά τους κενά.

Δρ. Μάρσα Κολέτση
Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Εξειδικευθείσα στις Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής
MIND’S MIRROR - ΚΕΝΤΡΟ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ
e-mail: center.mindsmirror@gmail.com - lifepositive.gr