Ντον ΝτεΛίλο: Σφυρί και δρεπάνι στην Αθήνα

Συναντήσαμε τον αμερικανό συγγραφέα στο Μανχάταν και συζητήσαμε για την ελληνική εμπειρία του και τα νέα βιβλία του

Ο Ντον ΝτεΛίλο «επιστρέφει» στην Ελλάδα με νέο μυθιστόρημα. Το Point Omega θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά την άνοιξη από την Εστία. Ηταν η αφορμή για να τον συναντήσουμε πριν από λίγες εβδομάδες στη Νέα Υόρκη, στα γραφεία της ατζέντισσάς του στην 79η οδό στο Απερ Ιστ Μανχάταν. Καθισμένη απέναντί του τον παρατηρώ. Λιγνή φιγούρα, σκούρο μπορντό πουλόβερ, μαύρο παντελόνι, πρόσωπο σοβαρό. Η φωνή του ελαφρώς βραχνή. Μιλάει αργά. Τα χέρια του ......

κινούνται διαρκώς. Τρίβει τους καρπούς, τα σταυρώνει στο στήθος, τα ξεκουράζει στα γόνατά του. Το βλέμμα του σταθερό, με κοιτάζει με ευθύτητα.

Χάρη σε μια υποτροφία, έζησε πριν από 30 χρόνια στην Ελλάδα για τρία χρόνια και μερικούς μήνες. «Ηταν μια σπουδαία εμπειρία, που επηρέασε σημαντικά τον τρόπο που γράφω». Τον βοήθησε να συνειδητοποιήσει τη σημασία που έχει η γλώσσα. «Ισως ακούγεται παράδοξο να λέει ένας συγγραφέας κάτι τέτοιο, τότε όμως δεν αντιλαμβανόμουν πλήρως την ομορφιά των προτάσεων, την ομορφιά των λέξεων επάνω στη σελίδα. Κοιτάζοντας επιγραφές σε μνημεία ή σε απλές πέτρες στην Κρήτη, στην Αττική, σε μουσεία, παντού, άρχισα να κατανοώ τη δομή της γλώσσας».

Μεγάλη απόλαυση ήταν βέβαια η ίδια η χώρα και οι άνθρωποι. «Μου άρεσε να τους παρατηρώ, ανθρώπους μιας άλλης κουλτούρας, σε καθημερινές συμπεριφορές τους, να πληρώνουν έναν λογαριασμό στο εστιατόριο ή να κουβεντιάζουν στον δρόμο.

Θυμάμαι πολύ καθαρά δύο άντρες σε μια ταβέρνα στη Ρόδο να γελούν, να ανταλλάσσουν δυο λόγια και να ξαναγελούν... η σκηνή έμοιαζε με πορτρέτο μιας από τις όψεις της ζωής, της όψης της χαράς και του ενθουσιασμού».

Το 1981 βρισκόταν ακόμη στην Αθήνα, «στην οδό Σουηδίας, στο Κολωνάκι», λέει χαμογελώντας σε σπαστά ελληνικά. Εζησε την «αξέχαστη εμπειρία» του σεισμού και την αναπλάθει σε ένα διήγημά του στο Angel Esmeralda, το νέο βιβλίο του που κυκλοφορεί στην Αμερική. Στην ίδια συλλογή, σε ένα διήγημα που διαδραματίζεται σε φυλακή κρατουμένων για οικονομικά εγκλήματα, γίνονται αναφορές στην τρέχουσα οικονομική κατάσταση της Ελλάδας. Εχει τίτλο «Σφυρί και δρεπάνι». «Η ιδέα για τον τίτλο και ένα μέρος της ιστορίας προέκυψε από μια φωτογραφία στην εφημερίδα, μια μεγάλη φωτογραφία από τις διαμαρτυρίες στην Αθήνα τον Ιούλιο του 2011, όπου στο φόντο διακρινόταν ένα λάβαρο με ένα σφυρί και ένα δρεπάνι».

Πώς εκτιμά ο ίδιος τα πράγματα; Εχει άλλωστε τη φήμη ότι ο λόγος του είναι προφητικός - όπως ήταν στο θέμα της τρομοκρατίας. Γελάει. «Εκείνο που πιστεύω είναι πως οι συγγραφείς βλέπουν όσα συμβαίνουν στην κοινωνία και στον κόσμο ίσως λίγο πιο καθαρά από ό,τι οι περισσότεροι άνθρωποι. Στην περίπτωση του ζητήματος της τρομοκρατίας, αυτή ήταν η αίσθηση που είχα ζώντας στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του 1970, ότι υπήρχαν τρομοκρατικοί πυρήνες, αλλά ήταν περιορισμένοι και απομονωμένοι. Οταν πάλι ζούσα στην Ελλάδα, υπήρχε μεγάλη αναταραχή στη γύρω περιοχή, στη Βηρυτό, στο Ιράν και αλλού γίνονταν συνεχώς αεροπειρατείες. Στην Αθήνα δρούσε η "17 Νοέμβρη" και κάθε τόσο άκουγες στο βάθος μια έκρηξη αυτοκινήτου, ίσως το αυτοκίνητο κάποιου αμερικανού διπλωμάτη». Ετσι κατέληξε σε δύο μυθιστορήματα που περιείχαν αυτό το στοιχείο.

Τι είναι αυτό που συλλαμβάνει σήμερα λοιπόν η ασκημένη ματιά του; «Βλέπω ποντίκια στο μετρό» απαντά γελώντας. Αμέσως σοβαρεύει. Σκέφτεται. «Εδώ υπάρχει μεγάλη σύγχυση, έλλειψη εμπιστοσύνης και περιφρόνηση για τις απόψεις των άλλων, και βέβαια υπάρχει το πρόβλημα της οικονομίας, το οποίο αντιμετωπίζει και ο υπόλοιπος κόσμος. Δεν είμαι πρόθυμος να παίξω τον ρόλο του κοινωνιολόγου, αλλά η γενική αίσθηση, για μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου, είναι ότι ζούμε σε πολύ άσχημους καιρούς - στην Ελλάδα το έχετε καταλάβει με οξύ τρόπο. Πού θα οδηγήσουν όλα αυτά; Δεν νομίζω ότι ξέρει κανείς».

Ισως οι διανοούμενοι μπορούν να υποδείξουν διεξόδους από τις δυσκολίες μας. Ωστόσο ο ΝτεΛίλλο δεν πιστεύει ότι υπάρχουν πολλοί που μπορούμε να αποκαλέσουμε διανοουμένους. «Οι περισσότεροι άνθρωποι του πνεύματος επικεντρώνονται σε κάποιον τομέα, όπως η Ιστορία ή η πολιτική ή η λογοτεχνία. Εχουμε αριστερούς διανοούμενους και συντηρητικούς διανοούμενους, αλλά δεν ξέρω αν υπάρχει τελικά κάποιος που να έχει σφαιρική αίσθηση του τι συντελείται στον κόσμο».

Στο Point Omega ένας πανεπιστημιακός καθηγητής συνεργάζεται με τους στρατιωτικούς στο Πεντάγωνο προκειμένου να διαμορφώσουν ένα εννοιολογικό πλαίσιο για τον πόλεμο στο Ιράκ. Η ιδέα ενός «πολέμου χαϊκού», ενός πολέμου για τον πόλεμο, τον συνεπαίρνει. Αποδεικνύονται επικίνδυνοι οι διανοούμενοι στην εξουσία; «Μπορεί να συμβεί» απαντά ο 75χρονος συγγραφέας. «Η εξουσία αποπλανά πολλούς διανοούμενους.

Στο βιβλίο ο ήρωας απογοητεύεται στο τέλος γιατί οι στρατιωτικοί δεν δίνουν προσοχή στις ιδέες του. Εβλεπε το Ιράκ ως το πρώτο στάδιο μιας ευρείας κλίμακας εκρηκτικής κατάστασης, κυριολεκτικά, πίστευε ότι τα όπλα μαζικής καταστροφής - τα οποία αποδείχτηκαν μυθοπλασία στην περίπτωση του Ιράκ - θα καταστούν μια τεράστια κινητήρια δύναμη για τον κόσμο και η ιδέα, σε κάποιον βαθμό, τον ενθουσίαζε. Δεν είναι ένας τυπικός διανοούμενος, υπάρχουν όμως άνθρωποι με τα χαρακτηριστικά του που συμμετέχουν σε κυβερνήσεις».

Το Point Omega δεν εστιάζει στον πόλεμο, στην πολιτική και στην Ιστορία, όπως ο Ζυγός ή ο Υπόγειος κόσμος. «Είναι ένα κείμενο που μιλάει για τον χρόνο και την απώλεια» τονίζει. Το φαντάστηκε ως τρίπτυχο. Η αρχή και το τέλος λαμβάνουν χώρα σε μια σκοτεινή αίθουσα όπου προβάλλεται επί 24 ώρες το «Ψυχώ» του Χίτσκοκ σε αργή κίνηση των δύο καρέ το δευτερόλεπτο. «Υπό αυτές τις συνθήκες ο χρόνος γίνεται σχολαστικός, λεπτομερής, η ταινία αποκτά ένα είδος αφηρημένης ποιότητας».

Στο κεντρικό μέρος του βιβλίου, σε μια έρημο στην Καλιφόρνια, «ο χρόνος γίνεται αχανής και ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας αρχίζει να συλλαμβάνει τον χρόνο ως γεωλογικό χρόνο και σκέφτεται με όρους εξέλιξης και αφανισμού. Εδώ εισέρχεται και η θεωρία του παλαιοντολόγου Τεγιάρ ντε Σαρντέν για το Σημείο Ωμέγα, από την οποία δανείστηκα τον τίτλο». Στο Οι χρόνοι του σώματος και στα τελευταία μυθιστορήματά του τον απασχολεί πολύ «το μεγάλο μυστήριο του χρόνου, ο χρόνος ως επινόηση, όπως είπε ο Αϊνστάιν».

Τεχνολογία, ΜΜΕ και άγχος

Ο κινηματογράφος είναι εμφατικά παρών στο Point Omega, όπως στα περισσότερα έργα του. Το έχει γράψει: «Ο 20ός αιώνας είναι ο αιώνας του κινηματογράφου». Ο 21ος; «Είναι ο αιώνας της τεχνολογίας». Διερευνώ ποια είναι η σχέση του με τους υπολογιστές, με το Διαδίκτυο. «Γράφω σε γραφομηχανή, αλλά δεν έχω πάρει διαζύγιο από τη σύγχρονη τεχνολογία» απαντά, χωρίς να αποκαλύπτει περισσότερα. Του αρέσει να διατηρεί τις παλιές του συνήθειες, κάνουν τη ζωή πιο άνετη. «Από την άλλη, ξέρω ότι όσο περισσότερο εισβάλλει η τεχνολογία στη ζωή των ανθρώπων τόσο εντείνονται το άγχος και η απογοήτευσή τους, αυτά πάνε μαζί» συμπληρώνει.

Μια άλλη φήμη που τον συνοδεύει είναι του μοναχικού, του ερημίτη. Δεν εμφανίζεται συχνά, δεν δίνει πολλές συνεντεύξεις. Δεν του αρέσει να τον φωτογραφίζουν, μου εξηγεί, και στις δημόσιες εμφανίσεις αυτό δεν μπορεί να το αποφύγει. Η ιδιωτικότητα είναι η χαμένη αξία της εποχής μας; «Σήμερα πρέπει να παλέψεις πολύ πιο σκληρά από ό,τι στο παρελθόν για να τη διατηρήσεις. Εν μέρει ευθύνεται η τεχνολογία, εν μέρει το τοπίο των μέσων επικοινωνίας που συνεχίζει να εξελίσσεται» απαντά. «Εδώ και πολλά χρόνια μάς φωτογραφίζουν πολύ - είτε το θέλουμε είτε όχι -, μας βιντεοσκοπούν κιόλας. Κάποιοι άνθρωποι αναρωτιούνται: Μήπως ακούει κανείς τα τηλεφωνήματά μας; Είναι μια θεμιτή ερώτηση σε ορισμένες χώρες ή σε κάποιους τομείς δραστηριότητας».

Πώς αισθάνεται που ο Χάρολντ Μπλουμ τον κατατάσσει στην επίλεκτη τετράδα της σύγχρονης αμερικανικής πεζογραφίας; Χαίρεται πολύ, σχολιάζει χαμογελώντας. Για τα Νομπέλ; Χαίρεται που τον αναφέρουν διαρκώς ως υποψήφιο; «Κανένα σχόλιο» απαντά με σοβαρότητα.

πότε και πού:
Τα βιβλία του Ντον ΝτεΛίλλο κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας

Λαμπρινή Κουζέλη 
Πηγή : tovima

Επιμέλεια : Συντακτική Ομάδα Mykonos Ticker